17 Μαρ Αφιέρωμα στον Ηλία Λεφούση

Ο γιος του συγγραφέα Ηλία Λεφούση, Χρήστος Λεφούσης απάντησε σε ερωτήσεις που είχαν ετοιμάσει οι μαθητές και μετέφερε η εκπαιδευτικός Μαρία Μαθινού.

Οι μαθητές: Αγγελική Βαβάλιου, Δέσποινα Λιόλιου, Όλγα Φλιτζιάνη, Κωνσταντίνα Ντόντη, Ανδρέα Ντράγκα, Δήμητρα Πολυχρόνη, Δήμητρα Βοβότη, Γεωργία Παπανικολάου και Αλέξανδρος Κατούνης.

Η συνέντευξη

ΗΛΙΑΣ ΛΕΦΟΥΣΗΣ, ΕΝΑΣ ΑΦΑΝΗΣ ΗΡΩΑΣ

Στην πρόκληση να ασχοληθούμε με έναν αφανή ήρωα της περιοχής μας, δημιουργήθηκε έντονη απορία για το αν υπάρχουν σήμερα ήρωες, καθώς λέξεις, όπως ήρωας, υστεροφημία, τιμή, έχουν υποχωρήσει εννοιολογικά  από την πίεση της τεχνοκρατούμενης κοινωνίας μας. Την απάντηση όμως αλλά και τη λύση σε αυτήν την πρόκληση  την έδωσαν αμέσως οι μαθητές, και εξέφρασαν την  έντονη επιθυμία  να αναδείξουμε  τη ζωή, το έργο αλλά και την προσωπικότητα ενός δικού τους ήρωα, ενός ανθρώπου από τη δική τους περιοχή, από την περιοχή του Δήμου Ρήγα Φεραίου, του Ηλία Λεφούση.

Ηλίας Λεφούσης, γνωστός λογοτέχνης, ο οποίος βραβεύτηκε  το 1985 με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Μα γιατί όμως, σύμφωνα με την εκτίμηση των μαθητών, είναι «ήρωας»;

Ο Ηλίας Λεφούσης γεννήθηκε στην Κερασιά  Μαγνησίας το 1928. Παιδί πολύτεκνης οικογένειας, μεγάλωσε σε ένα μεσαίας οικονομικής κατάστασης αγροτικό περιβάλλον, όπου με την εργασία και την επίπονη προσπάθεια όλων των μελών ανταποκρίνονταν στις ανάγκες  της βιοπάλης. Μικρό παιδί βίωσε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο ίδιος και τα αδέλφια του συμμετείχαν στον αγώνα για την  αντίσταση και την απελευθέρωση. Το τραγικό γεγονός της ολοκληρωτικής καταστροφής του χωριού του από τους Γερμανούς φαίνεται πως επηρέασε καταλυτικά τη μετέπειτα λογοτεχνική του συγγραφή. Σημαντική όμως ήταν η δράση του Ηλία Λεφούση κατά την εμφυλιοπολεμική περίοδο. Ο Λεφούσης, νεαρός στην ηλικία, φυλακίζεται στις φυλακές της Κηφισιάς, γεγονός που θα αποτελέσει εφαλτήριο, όσο και αν ακούγεται οξύμωρο, στην κατοπινή λογοτεχνική του εξέλιξη. Στη φυλακή έρχεται σε επαφή με τον κόσμο των γραμμάτων. Ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά: «Μα όλα τα έφερε τούμπα η φυλακή, που στάθηκε για ελόγου μου ένα μεγάλο σχολείο. Έζησα πέντε χρόνια ανάμεσα σε πολιτικούς κρατούμενους που κάμποσοι ήταν πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. Εκείνοι μου έβαναν το βιβλίο στα χέρια μου και μου άνοιξαν τη μαγεία της γνώσης. Στη  διάρκεια της φυλάκισης του έμαθε να γράφει, και ο χείμαρρος των σκέψεων και των αναζητήσεων του αποκτά υπόσταση. Από αιχμάλωτος της φυλακής μετατρέπεται σε ελεύθερο πνεύμα.

Αγόγγυστα επιδίδεται σε έναν μακροχρόνιο αγώνα βελτίωσης της γλωσσικής του έκφρασης. Ο λόγος του είναι λιτός, συχνά με σύντομες  φράσεις και με καθημερινό λεξιλόγιο. Τα μετέπειτα χρόνια αναζητά το προσωπικό του ύφος και τελικά αποκρυσταλλώνεται ο προσωπικός του τρόπος γραφής. Εκλείπουν οι έντονοι λεκτικοί εντυπωσιασμοί και τα λογοτεχνικά εκφραστικά πυροτεχνήματα και τα έργα του εντυπωσιάζουν για τον έντονο ιδεολογικό στοχασμό του συγγραφέα. Ο ίδιος, ως ένας άλλος Παπαδιαμάντης, δεν ακολουθεί νόρμες, ούτε συγκαταλέγεται σε επίσημα λογοτεχνικά ρεύματα. Επιδιώκει απλά να καταθέσει μέσα στα έργα του όσα τον σημάδεψαν από το παρελθόν ή όσα τον προβληματίζουν στο παρόν ως ένας καθημερινός άνθρωπος . «Πιστεύω στις ρεαλιστικές  σκέψεις», λέει χαρακτηριστικά, αλλά ταυτόχρονα ο στοχασμός του είναι βαθιά αισιόδοξος . «Νομίζω πως πρέπει να ξανακοιτάξουμε μέσα μας και να ξανακοιτάξουμε τα πράγματα. Όλη η μαγεία, όλο το μεγαλείο, όλη η ομορφιά πηγάζει από τα πράγματα. Και αν θέλετε ακόμη, από τα άσχημα πράγματα».

Έντονη είναι και η φιλοσοφική διάθεση που διαπνέει το έργο του Λεφούση στο σύνολό του. Ταλαιπωρημένος και ο ίδιος αλλά και η οικογένειά του από τα πολιτικά μίση που ταλάνισαν την Νεότερη Ελλάδα οδηγείται στην υιοθέτηση μιας ανώτερης πολιτικής στάσης που υπερπηδά τις άγονες κομματικές αντιπαραθέσεις και μετουσιώνει τον άνθρωπο σε αξία. Γράφει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του «Όσο βγαίνει το χορτάρι …Όσο κυλάει το νερό…»:

«Έγραψα ένα βιβλίο για όλους τους Έλληνες κι όχι για μια ορισμένη παράταξη. Είναι αντίθετο στο διχασμό και στην αντιπαράθεση που συστηματικά καλλιεργείται ακόμα και στις μέρες μας. Είναι ένα βιβλίο μνήμης, αγάπης και συμφιλίωσης. Και προσφέρει μια υπηρεσία στον εξευγενισμό των ιδεών και στον παραμερισμό μιας ανώμαλης εποχής που έκλεισε σπίτια κι έκανε πολλούς να πονέσουν…».

Ο Ηλίας Λεφούσης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολυγραφότατος συγγραφέας. Άλλωστε το περιεχόμενο των θεμάτων του είναι ποικίλο. Κυρίως όμως αναφέρεται σε ιστορίες ή και περιπέτειες ομάδων ανθρώπων ή και λαών. Χαρακτηριστικοί είναι και οι τίτλοι κάποιων  έργων του: «Κολλίγοι»,  «Χωρικοί», Μπέηδες και Τσιφλικάδες, προσδίδοντας στο έργο του έντονη κοινωνική διάσταση αφού σκοπός του συγγραφέα είναι να τονίσει τη σημασία της συνύπαρξης των ηρώων και της κοινής πορείας τους για την πραγμάτωση ενός κοινού στόχου. Το συγγραφικό του υλικό είναι πλούσιο σε νουβέλες, διηγήματα και ιστορικά μυθιστορήματα.  Ασχολήθηκε όμως και με τη συγγραφή ιστορικών μελετών, όπως: «Η Κερασιά του Βόλου», «Κανάλια και Κάρλα», Το Εργατικό κίνημα του Βόλου». Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά στο έργο «Το παραμύθι Τοβίτ», το 2003, όπου μέσα από συμβολισμούς αναδύεται η μελαγχολία του συγγραφέα για το ανθρώπινο λάθος της αποξήρανσης της λίμνης Κάρλας, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τη βαθιά και αγνή θρησκευτική του πίστη.  Γράφει χαρακτηριστικά: « Οι θεοί που δημιούργησαν τη λίμνη, έκαναν τις προβλέψεις τους, πώς το ένα και πώς το άλλο. Όλα είναι κανονισμένα από τους θεούς και τις θεές …Σε σας, θεοί, και σε σας, θεές, καταφεύγουμε που στα χέρια σας βαστάτε τη συγκατάβαση και την άρνηση, τη μέρα και τη νύχτα, τη δύναμη των αποφάσεων, δεόμεθα  και ικετεύουμε, μην τους επιτρέψετε να καταστρέψουν τη λίμνη…».

Το 1985 αποτελεί σταθμό για  τον Ηλία Λεφούση, αφού κερδίζει το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας με το έργο του «Ασημίνα Λαΐου», για το οποίο απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές και μάλιστα αποτέλεσε το σενάριο για ομώνυμη τηλεοπτική σειρά 13 επεισοδίων στην ΕΡΤ3 σε σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά. Το βιβλίο αυτό επανεκδόθηκε άλλες δύο φορές και έτυχε μεγάλης απήχησης από το αναγνωστικό κοινό.

Τελικά, είχαμε δίκιο που επιλέξαμε τον Ηλία Λεφούση να προβάλουμε ως αφανή ήρωα της περιοχής όπου εδράζεται το σχολείο μας. Ήταν ήρωας  κυριολεκτικά, αφού επέδειξε αγωνιστική στάση στα δύσκολα χρόνια της πατρίδας μας. Ήταν όμως ήρωας και πνευματικά, αφού με άγρυπνη την πατριωτική συνείδηση, με ακέραια την ηθική υπόσταση και με δωρική απλότητα στον τρόπο ζωής, κατάφερε να νικήσει την κατάρα της λήθης, να ζωντανεύσει «μύθους και τέρατα της εποχής του» , να παραμυθήσει τον ανθρώπινο πόνο. Ο Ηλίας Λεφούσης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «Ήρωας», γιατί σίγουρα κέρδισε την υστεροφημία. Ένα πρότυπο αστείρευτης θέλησης, ένα παράδειγμα πνευματικού ανθρώπου μεταδίδει  διδάγματα και μηνύματα ζωής στις σημερινές γενιές.  Άλλωστε ο λόγος του Ηλία Λεφούση ήταν προφητικός: «η χειρ μου θα χαθεί, η υπογραφή μου θα μείνει».

Τα συνολικά βιβλία και όλες οι εκδόσεις με τις χρονολογίες και τους εκδοτικούς οίκους

1. Ένας χειμώνας από τη ζωή μου (1957 – νουβέλα, – )
2. Επιστροφή στο αλέτρι (1958 – μυθιστόρημα, ΟΜΗΡΟΣ).
3. Φιλιάτικα (1964 – διηγήματα, ΚΕΔΡΟΣ)
4. Το Μικρό Ιππικό (1975 – διηγήματα, ΙΩΛΚΟΣ)
5. 12 διηγήματα (1977 – διηγήματα, ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ)
6. Κολλίγοι (1ος τόμος 1978 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
7. Βοϊδάμαξες (2ος τόμος 1980 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
8. Κολήγοι (2η έκδοση 1982 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
9. Ασημίνα Λαΐου (1η έκδοση 1984 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
10. Εργατικό Κίνημα του Βόλου 1881-1936 (1985 – ιστορική έρευνα, ΤΥΠΟΕΚΔΟΤΙΚΗ)
11. Τύμπανα του 1909 (1986 – διήγημα, Σύγχρονη Εποχή)
12. Ασημίνα Λαΐου (2η έκδοση 1989 – Δωρικός)
13. Μπέηδες και Τσιφλικάδες (1991 – μυθιστόρημα, Δωρικός)
14. Όσο βγαίνει το χορτάρι …όσο κυλάει το νερό…(1992 – μυθιστόρημα, Κώδικας)
15. Νήσος Τρίκερι τη … (1993 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
16. Η Κερασιά του Βόλου (1η έκδοση 1994 – ιστορική έρευνα, Κώδικας)
17. Χωρικοί (1ος τόμος 1994 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
18. Χωρικοί (2ος τόμος 1995 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
19. Χωρικοί (3ος τόμος 1995 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
20. Ρακί του νόστου (1996 – διηγήματα, ΟΜΗΡΟΣ)
21. Κανάλια και Κάρλα (1997 – ιστορική έρευνα, Κοινότητα Καναλίων, Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Καναλίων)
22. Ασημίνα Λαΐου (3η έκδοση 2000 – μυθιστόρημα, Κώδικας)
23. Το παραμύθι Τοβίτ (2003 – Κώδικας )
24. Η Κερασιά του Βόλου (2η έκδοση 2005 – ιστορική έρευνα, Κώδικας)

Νουβέλες

Ένας χειμώνας από τη ζωή μου (1957)

Διηγήματα

1. Φιλιάτικα (1964)
2. Μικρό Ιππικό (1975)
3. 12 διηγήματα (1977)
4. Τύμπανα του 1909 (1986)
5. Ρακί του νόστου(1996)

Μελέτες

1. Εργατικό Κίνημα του Βόλου 1881-1936 (1985)
2. Η Κερασιά του Βόλου (1994 και 2005)
3. Κανάλια και Κάρλα (1997)
4. Μυθιστορήματα
5. Επιστροφή στο αλέτρι (1958)
6. Κολλίγοι (1ος τόμος 1978)
7. Βοϊδάμαξες (2ος τόμος 1980 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
8. Κολήγοι (2η έκδοση 1982 – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
9. Χωρικοί (1ος, 2ος, 3ος τόμος 1994, 1995, 1995 αντίστοιχα – μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή)
10. Ασημίνα Λαΐου (1984, 1989 και 2000 τρεις εκδόσεις-κρατικό βραβείο πεζογραφίας)
11. Μπέηδες και Τσιφλικάδες (1991)
12. Όσο βγαίνει το χορτάρι… όσο κυλάει το νερό…(1992)
13. Νήσος Τρίκερι τη… (1993)

Άλλη κατηγορία

Το παραμύθι Τοβίτ (2003 – Κώδικας )