29 Μαρ Τζιοκόντο Μορέττι – Ένας μουσικός άνεμος στο Γύθειο

Το 1867 στο Pozzuolo, σε μια μικρή πόλη της κεντρικής Ιταλίας κοντά στην Περούτζια γεννιέται ο Τζιοκόντο Μορέττι. Ένας μουσικός, που έμελλε να παίξει έναν σημαντικό ρόλο στη μουσική ιστορία της πόλης του Γυθείου Λακωνίας. Από μικρός ανακαλύπτει τη μαγεία της μουσικής καθώς οι γονείς του, του παρέχουν απλόχερα τη μόρφωση που ο ίδιος με τη σειρά του θα μεταφέρει σε όποιες πόλεις και αν πάει.

Το 1895, φτάνει στην Πάτρα και οργανώνει τη μουσική μπάντα της ακμάζουσας τότε ιταλικής (καθολικής) παροικίας. Το 1899 ο Εμπορικός Σύλλογος Γυθείου η ΟΜΟΝΟΙΑ αναλαμβάνει πρωτοβουλία για τη σύσταση Φιλαρμονικής. Έτσι το 1900 βρίσκει τον Τζιοκόντο Μορέττι στο Γύθειο. Από το 1916 ήταν υποπρόξενος της Ιταλίας, καθότι το Γύθειο ως σημαντικό εμπορικό λιμάνι της Πελοποννήσου, ευημερούσε οικονομικά στα χρόνια του μεσοπολέμου.

Στο Γύθειο παντρεύεται την Δήμητρα Βουζουναρά, το γένος Κοκκινάκη. Στο σπίτι τους, προικώο της γυναίκας του, απέναντι από τον Αι – Γιώργη, στον πρώτο όροφο, στήνει το Ωδείο του και με πολύ δουλειά και πείσμα καταφέρνει μέσα σε ένα περιβάλλον ιδιότυπο μουσικά να στήσει την πρώτη του μπάντα το 1900. Από το γάμο του αποκτά μία κόρη, τη Τζελίντα. Μεγαλώνοντας η Τζελίντα έμαθε να παίζει πιάνο. Τόση ήταν η δεξιοτεχνία της στο πιάνο που ο ποιητής μας Γιάννης Ρίτσος[1], μαθητής τότε του Μορέττι και οι συμμαθητές του στέκονταν κάτω από το μπαλκόνι της για να την ακούσουν να παίζει τη «Σερενάτα» του Σούμπερτ και άλλα πολλά κομμάτια[2]. Ο Γιάννης Ρίτσος και η Τζελίντα Μορέττι ήταν 3^α εξαδέλφια. Η μητέρα του Ρίτσου ήταν το γένος Βουζουναρά.

Την εποχή αυτή στο Γύθειο και στην ευρύτερη περιοχή, επικρατούσαν ο «γδικιωμός» ή «δικιωμός[3]», ο νόμος του ισχυρού και τα περίφημα οκτασύλλαβα μοιρολόγια. Ήχοι και μελωδίες που πολλές φορές θυμίζουν αρχαία τραγωδία. Πόσο πείσμα, πόση δύναμη ψυχής και πνεύματος μπορεί να είχε ένας ξενόφερτος μουσικός σε μια τέτοια περιοχή ώστε να καταφέρει να αλλάξει τα μουσικά θροΐσματα του τόπου; Και όμως ο Τζιοκόντο Μορέττι καταφέρνει το αδύνατο. Μέσα σε αυτό το μουσικό περιβάλλον, που το μοιρολόι είναι συνυφασμένο με τη ζωή των κατοίκων της περιοχής, με επιμονή και υπομονή, μεταλλάσσει αργά αλλά σταθερά τη μουσική σκηνή του Γυθείου.

Η διδασκαλία των πνευστών οργάνων κατείχε τη σημαντικότερη θέση στις περισσότερες φιλαρμονικές, αφού η συγκρότηση μπάντας αποτελούσε ένα από τα κύρια μελήματά τους. Η μπάντα αποτελούσε μέσο άμεσης και κοινωνικά διευρυμένης μουσικής ακρόασης σε μια εποχή που δεν υπήρχαν συστήματα αναπαραγωγής ήχου και ραδιόφωνο ή τηλεόραση. Σ΄ αυτό βοηθούσε και το ηχόχρωμα των πνευστών που, όντας πιο οξύ, είναι ιδανικό για υπαίθριες συναυλίες. Στους ανοιχτούς χώρους που έπαιζαν οι μπάντες, συγχρωτίζονταν άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις, κάτι που δεν γινόταν στο θέατρο που ήταν κοινωνικά περιχαρακωμένο και απευθυνόταν στα μεσαία και ανώτερα αστικά στρώματα.

Ο Μορέττι γνώριζε πολύ καλά την τέχνη του όμποε και του κλαρίνου και αυτή προσπάθησε να μεταδώσει. Δεν έπαιξε ποτέ μπροστά σε κοινό. Οι μοναδικές φορές ήταν όταν υπήρχε ανάγκη να δείξει ο ίδιος στους μαθητές του τον τρόπο με τον οποίο αυτοί θα κατάφερναν να τελειοποιήσουν ένα μουσικό κομμάτι. Και στο τέλος τα κατάφερνε. Οι μαθητές του, άνθρωποι απλοί του Γυθείου, τσαγκάρηδες, βαρκάρηδες και μικροεπαγγελματίες, αγάπησαν το νέο αυτό είδος μουσικής, δίνοντας κάθε φορά τον καλύτερο εαυτόν τους όταν χρειαζόταν. Με το πέρασμα του χρόνου και καθώς το δυναμικό της μπάντας του ωρίμαζε μουσικά, το Γύθειο γέμιζε από μελωδικούς ήχους που ο άνεμος τους μετέφερε σε κάθε γειτονιά της πόλης, από την πλατεία του Γυθείου, την πλατεία του Δημαρχείου, αλλά και από το νησάκι της Κρανάης. Κάθε Κυριακή, 9-11 το βράδυ και όταν ο καιρός το επέτρεπε μελωδίες όπως Νόρμα, Τραβιάτα, Ριγκολέττο και άλλες ταξίδευαν τους κατοίκους που γνώρισαν  και ένα άλλο είδος μουσικής, εκτός από το μοιρολόι.

Στην εφημερίδα «ΛΑΚΩΝΙΑ» (αρ. 1128/10.4.1904) και σε άρθρο που αναφέρεται στην ετήσια εορτή του Εμπορικού Συλλόγου Γυθείου «Η ΟΜΟΝΟΙΑ[4]» πληροφορούμαστε ότι οι μαθητές της Φιλαρμονικής μαζί με τον δάσκαλό τους κ. Μορέττι παραβρέθηκαν στον ιερό Ναό της Αγίας Τριάδας όπου τελέστηκε λειτουργία υπέρ του Εμπορικού Συλλόγου Γυθείου. Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας και υπό τους ήχους της Φιλαρμονικής  όλοι κατευθύνθηκαν σε χώρο  όπου ακολούθησε γεύμα . ….Αρχομένου του γεύματος με διαφόρους προπόσεις, ήρχισεν η διασκέδασις, ένθα ψαλλομένων διαφόρων δημωδών ασμάτων και υπό τους μελωδικούς ήχους της Φιλαρμονικής ήρχισαν τον χορόν.  Διασκεδάζοντες δε ούτω μέχρι της 4 μεταμεσημβρινής ώρας, κατήλθον είτα εις την πόλιν προπορευομένων των σημαιών και της Φιλαρμονικής.. Φθάσαντες προ του οικήματος της εμπορικής Λέσχης παρέμειναν επί μικρόν ένθα επαιάνισεν η Φιλαρμονική και είτα ήλθον εις την πλατείαν και εκάθισαν εις το καφενείον του κ. Ιω. Σαλάκου. Παιανιζούσης της Φιλαρμονικής ήρχισαν να χορεύωσι τους Ελληνικούς χορούς, παραμείναντες επί τινα χρόνον…..

Ο Μορέττι παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε (μεταξύ άλλων και με τα οικονομικά της Φιλαρμονικής – Μπάντας), δεν πτοήθηκε. Παρέμεινε σταθερός στη θέση του στο Γύθειο, αρνούμενος πολλές φορές θέση σε άλλες φιλαρμονικές με καλύτερες αποδοχές. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας «ΛΑΚΩΝΙΑ» (αρ. 1908/31.1.1916), με τίτλο «Η ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ ΜΑΣ» διαβάζουμε : Την παρελθούσαν Κυριακήν εις την κεντρικήν μας πλατείαν, επαιάνισεν η Φιλαρμονική μας μετά διακοπήν τριών σχεδόν μηνών…… αλλά δια να επιτευχθή τούτο συν τη προθυμία του Αρχιμουσικού κ. Μωρέτη και των μαθητών, πρέπει η πόλις μας ίνα μη στερηθεί ταύτης να καταβάλη τακτικώς την συνδρομή της.

Το 1925 ιδρύεται στις Κροκεές (Λεβέτσοβα) ο «Σύλλογος Φιλοπρόοδων Κροκεατών». Σκοπός του ήταν η δημιουργία Φιλαρμονικής μπάντας πνευστών οργάνων. Με την βοήθεια ομογενών της Αμερικής αγοράζονται τα πρώτα όργανα και ο Μορέττι αναλαμβάνει αρχιμουσικός και στις Κροκεές παράλληλα με το Γύθειο από το 1926 έως το 1930.

Τρεις φορές την εβδομάδα, έκανε τη διαδρομή Γύθειο – Κροκεές – Γύθειο, με το ποδήλατό του. Να σημειώσουμε εδώ ότι η απόσταση αυτή ήταν συνολικά με την επιστροφή του περίπου 40 χιλιόμετρα. Και εκεί όπως και στο Γύθειο, η φιλαρμονική των Κροκεών έδωσε μια μουσική πνοή στην καθημερινή ζωή των Κροκεατών.

Οι συναυλίες ήταν αρκετές το χρονικό αυτό διάστημα και η φιλαρμονική ήταν παρούσα σε κάθε γιορτή και επέτειο. Στην φωτογραφία: Αριστερά ο Τζιοκόντο Μορέττι και δεξιά ο Άγγελος Παναγόπουλος.

Το 1902 στο Γύθειο ιδρύεται το Σωματείο Φιλαρμονικής Γυθείου ο ΑΠΟΛΛΩΝ, ο οποίος βρισκόταν υπό την εποπτεία του Εμπορικού Συλλόγου Γυθείου.

Σε μια δύσκολη προπολεμική χρονική περίοδο για το Γύθειο, αλλά και για όλη την Ελλάδα, όλο και περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνταν πλέον με την μουσική παίζοντας κάποιο μουσικό όργανο όπως μαντολίνο, φλάουτο, βιολί, κιθάρα, πιάνο απαλύνοντας έτσι την καθημερινότητά τους.

1935. Από το Αρχαίο Θέατρο του Γυθείου ο Μορέττι με τη Μουσική του Μπάντα. Αριστερά του ο Άγγελος Παναγόπουλος, Έφορος της Φιλαρμονικης και δεξιά του ο Νικόλαος Λουμάκος, Κοσμήτωρ της Φιλαρμονικής

Τον Αύγουστο του 1940 και μετά από 40 συνεχόμενα έτη, η θητεία του Μορέττι στη Φιλαρμονική έληξε. Ήταν τότε 73 ετών. Λίγο αργότερα κηρύσ-σεται ο ελληνοϊταλικός πόλεμος.  Συλλαμβάνεται από τις ελληνικές αρχές και απελαύνεται στην Ιταλία. Τον Ιούνιο του 1941 επανέρχεται στην Ελλάδα, στη Σπάρτη, στο σπίτι της κόρης του Τζελιντας. Εκεί μη μπορώντας να συμβιβαστεί με την Ιταλική κατοχή στην Ελλάδα θα αυτοκτονήσει τον Ιούλιο του 1941

Σε συνέντευξη με τον κ. Παύλο Κουβαράκη, (μουσικό και μαέστρο της Φιλαρμονικής Γυθείου το 1990 – 1991, αλλά και ενδιάμεσα στα κενά των μαέστρων  Χρήστου Τσέκου και Απόστολου Μόσχου το 1960-1961) η οποία πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Γυθείου στις 18-12-2014, από μαθητές του 1^ου Γυμνασίου Γυθείου στο πλαίσιο Πολιτιστικού Προγράμματος με υπεύθυνους καθηγητές την κ. Σταυρούλα Ηλία, τον κ. Γεώργιο Τσίγκο, τον κ. Κυριάκο Κουρετζή και την κα Ελένη Χαρέα,  αναφέρθηκαν μεταξύ άλλων τα εξής:

«.. σε συναυλία που πραγματοποίησε η μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού ΑΦΕΡΩΦ με στόλαρχο τον Δεμέστιχα από τον Κότρωνα, το ηχητικό αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο. Στη συνέχεια και αφού ο Μορέττι με τη μπάντα του ερμήνευσε τα δικά τους κομάτια, ο Στόλαρχος απευθυνόμενος στον Αρχιμουσικό Φρέντ της μπάντας του Πολεμικού Ναυτικού, αναφώνησε «φέρε και τη δική σου μπάντα να τη διευθύνει ο Μορέττι!».

Συνεχίζοντας ο κος Κουβαράκης είπε : «… Η φιλαρμονική, που τότε άνηκε στον εμπορικό σύλλογο, κάθε Κυριακή έκανε συναυλίες 9-11 το βράδυ στις πλατείες με βαριά κομμάτια από Τραβιάτα, Ριγκολέττο, Άϊντα, Νόρμα, Μαντάμ Μπατερφλάϋ, Κουρέας της Σεβίλλης…».

Την Κυριακή 5 Αυγούστου 2018, στο χώρο του Αρχαίου Θεάτρου Γυθείου πραγματοποιήθηκε ομιλία με θέμα «Τζιοκόντο Μορέττι. Έργα και ημέρες ενός Ιταλού μουσικού στο Γύθειο (1900 – 1940)[5]». Για τη ζωή του Ιταλού μουσικού μίλησαν ο Κώστας Δρογκάρης (ιατρός) και η Ευαγγελία Μπέτα – Δρογκάρη (φιλόλογος). Με τη βοήθεια έντυπου και φωτογραφικού αρχειακού υλικού, οικογενειακών κειμηλίων και λογοτεχνικών κειμένων ζωντάνεψε ο μουσικός, ο δάσκαλος, ο άνθρωπος Μορέττι της εποχής εκείνης. Η βραδιά σημείωσε μεγάλη επιτυχία και η συγκίνηση ήταν διάχυτη. Τα εγγόνια του Τζιοκόντο Μορέττι, Γιάννης Ζερβομπεάκος και Ειρήνη Εμμανουήλ που παραβρέθηκαν στην εκδήλωση ανακοίνωσαν ότι μέσω του κου Δρογκάρη θα παραδώσουν στο Δήμο Ανατολικής Μάνης το πρώτο μουσικό όργανο του παππού τους, ένα όμποε, το πρώτο μουσικό βραβείο που κατέκτησε ο Μορέττι το 1886 στο Pezzaro στο Ωδείο Rossini και δύο παράσημα, ένα το 1894, Cara Musicale di Bande, Perugia 1894 και ένα το 1931, Δίπλωμα μετά παρασήμου.

Εφ. Λακωνία, αρ. φυλ. 2389/5-7-1931

Σαν φόρο τιμής στο πρόσωπο του Τζιοκόντο Μορέττι,  ο Δήμος Ανατολικής Μάνης και σε συνεργασία με τη Χορωδία Ενηλίκων Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων Δημοτικών Σχολείων Γυθείου και το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων Δημοτικών Σχολείων Γυθείου, το Μουσικό Σύλλογο «Πολύμνια» και τους μουσικούς του Γυθείου κ. Γεώργιο Δαρμή και κα Ειρήνη Δαρμή, στις 9 Αυγούστου 2018, στις 11:30 το βράδυ αναβίωσε τη «Μέτζα Νότε». Το Γύθειο εκείνη τη βραδιά πλημμύρισε από μελωδίες. Στην πόλη το ελαφρό αεράκι μετέφερε νότες που σε ταξίδευαν πίσω στο χρόνο, τότε που ο Μορέττι τις Κυριακές στις δώδεκα η ώρα το βράδυ έβγαινε με την μπάντα του, με μαντολίνα, κιθαρόνια και πνευστά όργανα και πλημμύριζε τη νύχτα με ακούσματα ελληνικής και ιταλικής μουσικής. Και σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιότερων γενιών όσοι δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν ενεργά «ξεμύτιζαν από τα παραθύρια τους για να τους απολαύσουν».

Μαρία Στελλάκου (ΠΕ 79.01)

Πολλές ευχαριστίες οφείλω στο γιατρό κ. Κωνσταντίνο Δρογκάρη για όλες τις σημαντικές πληροφορίες που μου παρείχε.

Βιβλιογραφία

Δρογκάρης, Κ. – Μπέτα., Ευαγ., Τζιοκόντο Μορέττι. Έργα και ημέρες ενός Ιταλού μουσικού στο Γύθειο (1900 – 1940), υπό έκδοση

Καρδάμης, Κ. (2010), Έξι μελέτες για τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας.Κέρκυρα :  Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας

Μπαρμπάκη, Μ. (2015, Όψεις της Μουσικής Ζωης στα Ελληνικά Αστικά Κέντρα το Δεύτερο Μισό του 19^ου Αιώνα. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα

Παναγόπουλου, Αγγ. Ν, Το προπολεμικό Γύθειο, Αθήναι 1993

Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία

https://anemourion.blogspot.com/2018/03/blog-post_728.html

www.krokeai.com

http://www.youknow.gr/?p=32522

http://vasilis67.wordpress.com/

https://githio-click.gr/index.php/ekdiloseis/item/5299-me-epityxia-pragmatopoiithike-pragmatopoiithike-i-omilia-me-thema-tziokonto-moretti-erga-kai-imeres-enos-italoy-mousikoy-sto-gytheio-1900-1940

Πηγές

1. Ιδιωτικό Αρχείο Κωνσταντίνου Δρογκάρη
2. ΓΑΚ – Αρχεία Ν. Λακωνίας – Συλλογή Τύπου

[1] Ο Γιάννης Ρίτσος αναφέρει τον Μορέττι και τη φιλαρμονική του στο σπουδαίο αυτοβιογραφικό του ποίημα Το τερατώδες Αριστούργημα. …. «η ερασιτεχνική μπάντα του Τζιοκόντο Μορέττι πούπαιζε κάθε Κυριακή στην παραλιακή πλατεία βαλς του Στράους και η Ζελίντα γινόταν πολύ όμορφη παίζοντας πιάνο…»

[2] https://anemourion.blogspot.com/2018/03/blog-post_728.html του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΓΥΡΙΟΥ

[3] Η προσβολή ενός ατόμου που αυτομάτως έθιγε ολόκληρη τη γενιά του, ποτέ δεν έμενε ατιμώρητη. Η τιμωρία για όσους θεωρούνταν ένοχοι ήταν ο φόνος και αυτή η εθιμική πράξη αντεκδίκησης λεγόταν γδικιωμός. Πολλές φορές η εκδίκηση μετατρεπόταν σε ανοικτή σύρραξη με τουφέκια και κανόνια, και οι νικημένοι τελικά εγκατέλειπαν το χωριό, παίρνοντας το δρόμο της ξενιτιάς.

[4] Η Φιλαρμονική αποτελούσε παρακλάδι των δραστηριοτήτων της Εμπορικής Λέσχης Γυθείου και κατ’ επέκταση του Εμπορικού Συλλόγου Γυθείου «Η ΟΜΟΝΟΙΑ». Ο Εμπορικός Σύλλογος Γυθείου δημιουργήθηκε το 1899 (ΦΕΚ, Τεύχος Δεύτερον, 30-01-1899)

[5] Υπεύθυνοι για την οργάνωση της εκδήλωσης ήταν ο Δήμος Ανατολικής Μάνης, η Εφορία Αρχαιοτήτων Λακωνίας και ο Σύλλογος Φίλων Βιβλιοθήκης Γυθείου